Endometrijalni karcinom je najčešći invazivni tumor ženskog genitalnog trakta u razvijenim zemljama sveta, a peti po učestalosti maligni tumor žena uopšte.
Kod nas je drugi najčešći karcinom, posle karcinoma dojke u životnom dobu od 51-65 god. Najčešće oboljevaju žene u postmenopauzi ( 2/3), žene u perimenopauzi ( 1/3), dok je kod žena mladjih od 40 god veoma redak.
Incidenca je 22,7 na 100000 žena i ima tendenciju porasta. Povećanu incidencu nalazimo udruženu sa korišćenjem estrogenih preparata kod postmenopauzalnih žena bez progestagena, kao i kod žena sa PCOS ili estrogen sekretujućim tumorima jajnika. Povećana incidenca od ove bolesti je zapažena i kod žena sa rakom dojke na tretmanu sa tamoxifenom.
Mortalitet: Karcinom endometrijuma je izlečiva bolest sa 3.4 umrle bolesnice na 100 000, odnosno petogodišnjim relativnim preživljavanjem za sve stadijume od 75%
(Stadijum I – 72%-82%, stadijum II- 56%- 78%, Stadijum III- 32%- 67% i Stadijum- IV 11%- 58% ).
Etiologija Endometrijalni karcinom je češće zastupljen u peri i postmenopauzalnom dobu, pa se smatra da su
- godine starosti jedan od najznačajnijih faktora rizika. Jednako važan riziko faktor jeste
- egzogeni unos estrogena, odnosno supstituciona estrogena terapija koja nije balansirana sa progesteronom. Među faktorima koji su povezani sa estrogenim efektima su i:
- gojaznost, dijabetes, hipertenzija, striktne visokomasne dijete,
- nuliparitet, rana menarha i kasna menopauza,
- upotreba tamoksifena,
- PCOS i tumori koji produkuju estrogen.
- Žene sa hereditarnim nepolipoznim kolorektalnim kancer (HNPCC) sindromom ( kao autosomno dominantna nasledna bolest) imaju izrazito povećan rizik od endometrijalnog karcinoma, sa kumulativnom incidencom za endometrijalni karcinom između 20-60%.
Razvoj endometrijalnog karcinoma se odvija preko nekoliko podstadijuma koji se histopatološki difereneciraju kao endometrijalna hiperplazija. Klasifikacija hiperplazija po WHO je:
- Simplex – jednostavne hiperplazije s rizikom od karcinoma < 1%,
- Complex – kompleksna hiperplazija (rizik karcinoma između 5% i 10%) i
- Atypica – atipična hiperplasia (karcinom rizika oko 30%).
Pojam adenomatosis i Hiperplasija I-III više se ne koristi.
Na osnovu kliničkopatološke slike i molekularno genetskih promena, karcinomi endometrijuma su podeljeni u dva tipa, jednostavno nazvanih tip I i tip II
Tip I: 90% slučajeva endometrijalnih karcinoma pripada ovoj grupi. Javlja se kod premenopauzalnih i perimenopauzalnih žena, uslovljen je hroničnom estrogenom stimulacijom, a vodeći rizični faktori za njegov nastanak su: ovarijalna disfunkcija, gojaznost, dijabetes i nuliparitet. Najčešće su dobro diferentovani, simulirajući
u histološkoj slici normalne endometrijalne žlezde, pa se zbog toga nazivaju endometrioidni adenokarcinomi.
Imaju dobru prognozu, a prihvaćeni patogenetski put njihovog nastanka je sledeći: povećani nivo estrogena
→ anovulatorni endometrijum → atipična hiperplazija (EIN) → adenokarcinom.
Pretpostavka je da je potrebno da protekne 3 do 5 godina za transformaciju od atipične hiperplazije do adenokarcinoma.
Tip II: Manje učestali tip karcinoma, od koga oboljevaju žene u sedmoj i osmoj deceniji života.
Prognostički lošiji od prve grupe tumora, nisu uslovljeni hiperestrinizmom, dijabetesom niti gojaznošću,
a razvijaju se na terenu atrofičnog endometrijuma. Ovoj grupi pripadaju serozni i svetlo ćelijski tip adenokarcinoma.
Klinička slika:
- Oko 75% žena sa karcinomom endometrijuma je u postmenopauzi. Dakle, najčešći simptom je krvarenje u postmenopauzi.
- Za 25% karcinoma endometrija kod žena koje su u perimenopauzi ili premenopauzi, simptomi koji upućuju na rak mogu biti suptilniji-normalni menstrualni ciklus se menja sa pojavom produženih, učestalih I intermenstrualnih krvarenja
Dijagnoza se postavlja osim anamneze i utvrdjenih fakora rizika
- Ginekološkim pregledom da bi se utvrdilo da li krvarenje potiče iz materice, i koliko je process proširen van materice
- Transvaginalnim UZ pregledom – kod žena u perimenopuzi – procena endometrijuma i da bi se isključili drugi patološki procesi u maloj karlici ( tumori jajnika i tuboovarijalni abscess). Kod žena u postmenopauzi sa krvarenjem debljina endometrijuma veća od 5mm je vrlo sumnjiva na karcinom endometrijuma, žene koje su na hormonskoj substitucionoj terapiji uključujuću I SERM terapiju ( selektivni modulatori receptora za estrogen, tamoxifen i raloxifen)
- Histeroskopija i frakcionirana explorativna kiretaža sa histopatološkim pregledom.
- CT I MRI male karlice kod sumnje na uzanpredovalu bolest..
Lečenje je operativno ( figo stadijum I i II) sa odstranjenjem materice i jajnika ili operativno sa radio i hemoterapijom ( figo stadijuma III i IV)
Prognoza: brojne studije pokazale su da je invazija miometrijuma važan nezavisni parametar prognoze za karcinome
– endondometrijuma koji se nalaze u stadijumu I ili II
Prema nekim podacima, petogodišnje preživljavanje bolesnica sa endometrioidnim karcinomom iznosi
- 94% ukoliko je karcinom ograničen na endometrijum,
- 91% ukoliko je zahvaćena unutrašnja 1/3 miometrijuma,
- 84% ukoliko je zahvaćena srednja 1/3 miometrijuma i
- 59% ukoliko je zahvaćena spoljašnja 1/3 miometrijuma .
Dr Slavica Pešić, ginekolog-akušer
objavljeno: oktobar 2017.